نظارت و بازرسي از نظرقرآن و احاديث اسلامي

مقدمه

از آن جايى كه نظارت نقش مهمى در بهبود اوضاع زندگى بشر دارد و يكى ازپشتوانه‏هاى بسيار مؤثر در حسن اداره امور و عامل تكامل جامعه و رشد استعدادها وبروز و شكوفايى توانايى‏ها و خلاقيت‏هاى نيروى جوان و فعّال جامعه است، به همين‏دليل يكى از عوامل مؤثر در جلوگيرى از هدر رفتن سرمايه‏هاى انسانى و مادى محسوب‏مى‏شود. اين تأثير شگرف نظارت، موجب شده تا مورد توجّه عميق صاحب‏نظران ومتفكران دينى و غير دينى قرار گيرد. اسلام كه تنها آيين و مكتب سياستمدار و ارايه‏دهنده پيشرفته‏ترين نظام حكومتى براى اداره جامعه‏هاى بشرى است، يكى از اركان‏اِعمال مديريت خويش را براى صيانت و كنترل بشر و هدايت آن‏ها بسوى تعالى وتكامل، قانون نظارت قرار داده است. يكى از سنت‏هاى ثابت الهى، نظارت كامل، دقيق و مداوم بر اعمال ونيات انسان‏ها و بازرسى و ارزيابى آن‏هاست.‏خداوند متعال در اين‏دنيا، دقيقا بر تمام اعمال، گفتار و نيات انسان‏ها نظارت دارد و برمبناى همين نظارت دقيق و كامل است كه در روز قيامت، همه كارهاى‏انسان را مورد ارزيابى و سنجش قرار مى‏دهد و پاداش يا كيفر مناسب‏را براى هر يك از آن‏ها تعيين مى‏كند. خداوند سبحان، در قرآن كريم‏بارها در آيات متعدد، مساله نظارت و بازرسى اعمال بندگانش رامطرح كرده و خود را شاهد و ناظر كارهاى بندگان خود معرفى مى‏نمايد.

به طور كلى در قرآن، كلمه نظارت و مشتقات آن 29بار و در نهج‏البلاغه 43بار تكرار شده است و اين تكرار،اهميت موضوع را مى‏رساند. بااندك تاءملى در آيات قرآن كريم و رواياتى كه از پيامبر(ص) و ائمه‏هدى عليهم السلام رسيده، چنين برداشت مى‏شود كه ازنه روش،  نظارت‏بر اعمال و افكار و نيات انسان‏ها انجام مي گيرد:

الف - نظارت خداوند:

پيش از همه و برتر و بالاتر از همه، ذات پاك خداوند بر اعمال ورفتار و نيات بندگانش نظارت مى‏نمايد و در قرآن كريم در اين باره‏مى‏فرمايد: «و ما تكون فى شان و ما تتلوا منه من قرآن و لا تعملون‏من عمل الا كنا عليكم شهودا اذ تفيضون فيه...; در هرحال كه باشى و هر آيه‏اى از قرآن كه بخوانى و هر كارى را انجام‏دهيد، ما شاهد و ناظر بر شما هستيم، هنگامى كه در آن كار واردمى‏شويد. پس نخستين ناظر بر اعمال انسان، خود خداوند متعال است.‏حضرت امام خمينى(ره) نيز فرمودند: «عالم محضر خداست در محضر خدامعصيت نكنيد.» واقعيت اين است كه اگر انسان اين حقيقت را هميشه نصب‏العين خودقرار دهد و خداوند متعال را همواره شاهد و ناظر بر كارهاى خودبداند و به عبارت ديگر، خود را همواره در محضر خدا ببيند، ازهرگونه لغزش و خطا و خيانت مصون خواهد ماند. پر واضح است كه نظارت‏و شهادت خداى متعال، براى همه چيز و همه كس كافى است و ضرورتى به‏وجود ناظران ديگر احساس نمى‏شود، اما لطف خداوند و عدالت او ايجاب‏مى‏كند كه ناظران و شاهدان ديگرى نيز براى نظارت بر كارهاى انسان‏هامعين نمايد .

ادامه دارد ...